Gjaldþrotin og léttúðin

Hrina gjaldþrota hangir nú yfir í íslensku hagkerfi. Fjöldi fyrirtækja og heimila er læstur í skuldafjötra og það fara einhverjir á hausinn með haustinu. Bæði einstaklingar og fyrirtæki. Auðvitað hefur verið hér gargandi neyslufyllerí en mikið er það grunnhyggið fólk sem segir að þeir sukkgjörnustu eigi bara skilið að fara á hausinn. Það verða ekki þeir - heldur allt aðrir sem verst fara.

Og það liggur í þessari heimsku mikil þversögn því auðvitað á enginn skilið að hlaupast undan skyldum sínum. Gjaldþrot þýðir að einhver er svo ófær um að geta nokkurntíma borgað upp sínar skuldir að það er hætt að innheimta þær og aðrir taka þær beinlínis á sig. Skuldir hverfa ekki, þær færast bara til.

Harmsagan af Kormáki Rakúel

Tökum dæmi af honum Kormáki Rakúel sem skuldsett hefur íbúðina sem hann keypti fyrir 30 milljónir með 27 milljóna bankaláni. Síðan skuldar hann hálfa aðra milljón í lausaskuldum og skuldar bílinn að fullu. Honum er ráðlagt að selja húsið og fara í minna en verðið sem hann fær núna fyrir íbúðina er í mesta lagi 25 milljónir, ef honum tækist að selja. Þar standa eftir standa 2 milljónir og fullt af lausaskuldum sem eru að komast í vanskil og margfaldast. Meðal annars stórar skuldir fyrir sófasetti og utanlandsferð. Og tekjurnar duga nú rétt fyrir framfærslu.

Á endanum gefast lánadrottnar upp og kallinn er gerður upp. Sem er vitaskuld mikill harmleikur fyrir Kormák  og persónulegt áfall. Sófasettið tekur sófabúðin aftur - en það er samt notað og verðlaust. Búðin tapar. Utanlandsferðinni getur Kormákur ekki skilað! Ferðaskrifstofan tapar. Bankinn tapar lika fé og  fjöldi annarra. Verst fer Kormákur Rakúel út úr þessu. Hann tapar einhverjum hluta af sjálfsmyndinni, - orðstý sem honum er eins og okkur öllum mjög mikilvægur. Næstverstu útreiðina fær 12 ára sonur Kormáks, Rakúel yngri sem tapar einhverju út úr þeirri fyrirmynd sem föðurmyndin er honum.

En Kormákur berst til þess að borga smáskuldirnar sem er betra en hjá mörgum í sambærilegri stöðu. Sumir verða bitrir, sinnulausir og allt að því samviskulausir í peningamálum eftir útreið eins og þessa. Við sem vorum í rekstri fyrirtækja á níunda áratugnum þegar gjaldþrot voru tíð munum eftir einstaklingum sem fóru ekki bara einu sinni á hausinn, heldur oft og fannst sjálfum að þeir ættu það í hvert sinn skilið! Þeim fannst  semsagt að þeir ættu það alveg skilið að eignast þetta og hitt án þess að borga nokkurn tíma nokkuð fyrir það. Árekstrarnir og sjálfskaparvítin höfðu skemmt þetta fólk og þannig er í hverju gjaldþroti fólgin mikil eyðilegging á þeim mannauði sem er í landinu.

Með þessu er ég ekki að halda því fram að gjaldþrotaleiðin sé í eðli sínu röng eða eitthvað sem hægt er að komast hjá. En við skulum alveg gera okkur grein fyrir því að hún er vandmeðfarin og hún er alger andstæða þess að hver maður borgi skuldir sínar.

Illilegur misskilningur vaxtaokrara

Verst eru gjaldþrot fyrirtækja sem geta oft verið keðjuverkandi. Verktaki fer á hausinn og dregur fjölda heiðarlegra smáverktaka með sér í fallinu. Hótel á landsbyggðinni fer á hausinn. Skuldaði bónda á næsta bæ fyrir túnþökur, hestaleiguferðir og silung. Bóndinn tapar saklaus jörðinni þar sem hann var fæddur og uppalinn. Og margir tapa á bóndanum sem skuldaði hér og þar...

Hirtingin sem er fólgin í gjaldþrotinu hittir yfirleitt alla aðra fyrir en eiga það skilið enda sitja ráðgjafar bankanna, bruðlsamir stjórnendur hins opinbera og allskonar leiðtogar í sóuninni stikkfrí.

Við vitum öll að hávaxtastefna Seðlabanka Íslands mun reka miklu fleiri í gjaldþrot en nokkur ástæða er til. Sú hagfræðikenning að með henni sé verið að uppfylla hið forna lögmál gyðinga að illt skuli með illu út reka - er illilegur misskilningur.

(Birt í 24 stundum 13. júlí 2008)

Athugasemdir

[Guðrún Sæmundsdóttir, 13.7.2008 kl. 22:00]

bjarni, ertu viss um að hann Kormákur Rakúel væri  að borga eitthvað minna af lánunum sínum ef að stýrivöxtum væri ekki haldið háum?

Reiknaðu dæmið til enda, Kormákur er með lánin sín verðtryggð eins og við hin sem þýðir að verðbólgan leggst við vextina, og ef ekki hefði komið til óvinsællra aðgerða seðlabankans hefði verðbólgan hækkað mun meira en hún hefur gert, og það sem verra er að hún héldi áfram að hækka á næstu árum, ég hef reynsluna af því að greiða af lánum í óðaverðbólgu sem fór yfir 100% á tímabil, og styð aðgerðir Seðlabankans heilshugar því að talið er að verbólgumarkmiðinu verði náð um 2010.

Það sem mér finnst afskapleg undarlegt með þess hámenntuðu viðskipta/stórkaupmenn hér á landi að hafa ekki tekið eftir aðvörunum stjórnvalda, þegar að þenslan stóð sem hæst, og bjuggu sig undir mögru árin?

[Árni Gunnarsson, 13.7.2008 kl. 23:22]

Ég minnist nú ekki fyrirferðarmikilla aðvarana stjórnvalda. Aftur á móti munaði minnstu að Steingrímur J, Sigfússon yrði hleginn út af Alþingi þegar hann kvað sterkast að orði um glórulausa þenslu í ríkisumsvifum. Og ég veit ekki betur en að Seðlabankinn hafi þær stjórnsýsluskyldur að sjá til þess að bindiskylda viðskipabankanna haldist í hendur við útlán. Jafnframt hefur hann sjálfur skyldur hvað varðar gjaldeyrirvarasjóð.

Og svo er það deginum ljósara að mikill fjöldi ungs fólks missir hreinlega húsnæði sitt löngu fyrir 2010, og auk þess allan trúverðugleika í viðskiptum langt fram á ævi.

Mest er þó um vert að enginn úr stjórnarliðinu hefur enn lýst yfir gjaldþroti frjálshyggjunnar. Til þess þarf auðvitað pólitíska dirfsku í bland við slatta af vitsmunum.

[Landfari, 13.7.2008 kl. 23:48]

Bjarni, hvað ætlaðru svo að gera fyrir frænda hans Kormáks sem hafði vaðið fyrir neðan sig og keypti bara tuttugu milljón króna íbúð, sleppti utanferðinni því hann hafði ekki efni á henni og vildi ekki fra hana upp á krít. Lét gamal bílinn duga því það var búið að spá því samdráttur ýrði í þjóðfélaginu þegar Kárahnjúkaævintýrinu lyki.

Á núna bara að auka álögur á hann til að Kormákur frændi geti haldið áfram að lifa í vellystingum í 30 millu villunni sinni og á nýja fína bílnum því hvorutvegja hefur fallið svo í verði að ekki tekur því að selja það.

Hvað læra þeir frændur svo af reynslunni? Jú Kormákur var sá skynsami þvi hann kann að njóta lífsins. Hinn er bara bjáni að reyna að sýna fyrirhyggju. Á Íslandi eiga menn að taka öll þau lán sem menn geta því á Íslandi gildir mottóið: " já það reddast"

Vandamálið sem við stöndum frammi fyri í dag er að allt of margir hugsa eins og Kormákur en of fáir eins og frændi hans. 

Á næsta upgangstímabili hugsa svo enn fleiri eins og Kormákur og enn færri eins og frændinn því flestir læra af reynslunni.

[Gulli litli, 14.7.2008 kl. 04:26]

Eigum vid ekki ad ræda frekar ábyrgd bankana í thessu húllumhæi?

[Sigurður Þorsteinsson, 14.7.2008 kl. 08:04]

Sæll Bjarni. Hressilegur penni af þinginu. Þetta er afleiðingin. Þeir sem kynna sér hagfræðina, eru nánast allir sammála um hvers vegna ástandið er svona. Jú, óstjórn í efnahagsmálum liðinna ára. Þegar stjórnmálamenn grípa inn í efnahagskerfið án tilskilinnar þekkingar, þá getur illa farið. Niðurstaðan stjórnmálamennirnir taka til fótanna, einn fer til Skandinavíu til "æðri starfa" og annar fer í Seðlabankann. Sá eini sem tapar er Kormákur.

[Magnus Jonsson (IP-tala skráð) 14.7.2008 kl. 09:03]

Hversvegna er þessi verðtrygging ekki löngu dáin drottni sínum.

Eitt dæmið um viljaleysi alþingismanna í as standa með almenningi er að halda þessu kerfi. Alltaf kemur rullan um að enginn myndi lána ef ekki væri verðtrygging, en allir bankar lána í öðrum löndun og fullt er af allskonar lánafyrirtækjum sem lána án verðtryggingar erlendis. Það er mjög rangt að fólksem kaupir þak yfir fjölskylduna búi við  þenna stórsjósem núna ríður yfir og er að miklu leiti vega óraðsíu í glæfrafjárfestinum nokkurra auðmanna.

Það er lykilatriði að þakið yfir fjölskyldunna sé nokkuð oruggt svo að fólk hafi tækifæri til að greiða aðrar skuldir. Sá sem býr við þetta óoryggi með þetta er ekki í aðstæðum til að klára aðrar skuldir

[Hega Ág. (IP-tala skráð) 14.7.2008 kl. 12:06]

Já, það eru átján hiðar á þessu máli, sem sjá má. En mikið er ég þér þakklát fyrir að skrifa þessa grein fyrir mig, Bjarni.

Hinnseginn er það, að ég hef löngum talið í mínu litla hjarta, að fordæmi milljóneranna og ameríkaniseringin/glamúriseringin hafi haft þau áhrif á pöpulinn að hann sást ekki fyrir. Gæti verið að í einfaldleika sínum væri svarið við vandræðum almennings meðal annars fólgið í

(já,já reddingarhugsuninni)  og

Hvað höfðingjarnir hafast að.... ?

Og svo getum við velt fyrir okkur í talsverðum lengdum og breiddum hvar verðmætamat okkar er statt.

Ekki það að ég lofi og prísi blankheitin. Sei, sei nei og skrattinn skammi mig sem ég geri það.

En þetta var nú víst utan við alla hagfræði og skilning á "æðra samhengi hlutanna".

Hlega Ág.

[Bjarni Harðarson, 14.7.2008 kl. 12:07]

aðeins varðandi kormák rakúel sem ég er ekkert viss um hafi sýnt óráðsíu, miðað við að vera einstæður faðir býr hann í frekar dýrri íbúð en ekkert mjög - hann er vitaskuld reykvíkingur eins og svo margur. hann átti konu og þau keyptu íbúð þessa saman en hann er ekki einn um að haldast illa á konu sinni og hendir á bestu bæjum. en stóri misskilningurinn hjá landvara sem kommenterar hér að ofan er að kormákur sleppi ef hann fer ekki á hausinn og læri þar með að bruðla áfram. ef hann fer ekki á hausinn þá þarf hann að borga allar sínar skuldir og það verður honum auðvitað erfitt - en samt skárra bæði fyrir hann og fyrir samborgarana. frændinn ráðdeildarsami er auðvitað alltaf sá sem verður með pálmann í höndunum svo lengi sem vextir eru ekki neikvæðir í landinu en það er enginn að tala um það sem markmið. og ég hefi ekki lengur sannfæringur fyrir að stýrivextir haldi hér niðri verðbólgu - kannski hafa þeir aldrei gert það almennilega vegna hinnar misheppnuðu og vitlausu verðtryggingar fjár sem ég er sammála að á að afnema og það höfum við framsóknarmenn haft á okkar stefnu um langt árabil - en samstarfs´flokkur okkur í ríkisstjorn var þar á öðru máli!

[Bjarni Kjartansson, 14.7.2008 kl. 15:08]

Nafni, kíktu á bloggið mitt um færslur banka á ,,Hagnaði" (hækkun á eign þeirra í höfuðstólum víðsvegar)

ÞEtta er svona eitt með öðru.

Kerfin eru misgóð, eins og gerist og gengur EN Ólafslög máttu þó eiga það, að þau gerðu ráð fyrir að laun væru líka Verðtryggð. 

SVOER EKKI NÚ.

Þar í felst óréttlætið.

Miðbæjaríhaldið

[Haukur Nikulásson, 14.7.2008 kl. 16:11]

Mér finnst þetta ágætur pistill og þessar hugsanir eru að verða mörgum hugleiknar því við stöndum frammi fyrir því hvernig við ætlum að leysa vandann.

Það er að myndast vítahringur í því að þú getur ekki selt eignina þína þó þú eigir að nafninu til fyrir skuldunum vegna þess að það vantar kaupendur. Hvað gerist þá?

Málið er stærra en svo að ríkið verði ekki að koma að þessu á nýjan leik sem er miður því flest viljum við sem minnst ríkisafskipti. Þjóðin á við sameiginlegt vandamál að stríða, það var nefnilega enginn neyddur til að taka lán til fasteignakaupa, bílaviðskipta eða bara almennrar neyslu.

Það er ekki hægt að benda á hinn eina og sanna sökudólg í þessu máli. Ég held að við verðum hvert okkar að taka sinn skerfi í þessu rugli.

Ráðleysi ríkisstjórnarinnar nú er hins vegar algert og mér sýnist að það muni draga til tíðinda í pólitík fljótlega. Það blasir fljótlega við báðum stjórnarflokkunum að best sé losa sig frá vandamálinu og láta nýja stjórn fást við leiðindin.

Er bara ekki kominn tími á að búa til nýja þjóðarsátt til að fást við yfirstandandi vanda?