Sveitamenn og glíman við jarðaverðið

Rýkur á Seli, rýkur á Hól
rýkur á Hárlaugsstöðum.
Rýkur á Hömrum og Hamrahól
og held ég á Berustöðum.

Þessi gamli húsgangur úr Ásahreppnum rifjaðist upp fyrir mér þegar ég var í frönskum afdölum fyrir nokkrum dögum. Í aðeins tveggja stunda akstursfjarlægð frá stórborginni Marseille rísa berangursleg og falleg kalkfjöll, sundurskorin af snarbröttum dölum og skorningum. Harla ólíkt Ásahreppnum vissulega. En samt sveitamenning sem býr við sömu ógnanirnar og okkar fallegu sveitir. Fyrst samdrætti í landbúnaði og breyttum samfélagskröfum þegnanna sem ekki finna lengur í þessari paradís á jörð fullnægju sinna drauma. Síðan uppsprengdri eftirspurn auðmanna eftir að kaupa heilu þorpin undir sumarhús sem geymd eru bakvið hengilás.
Síðasti bóndinn býr
með mótorhjól
Gestgjafi minn býr á bænum Hameuc de Buisson sem mætti þýða sem Rósalundur því Buisson vísar með einhverjum hætti til þyrna. Hameuc til þess að þetta er sveitabær, ekki alveg sveitaþorp. Orðið er samstofna orðinu hamlet á enskri tungu. Húsin heima á þessum litla bæ eru óteljandi og öll samtengd. Margra alda gömul í gerðinni, hlaðin úr kalksteini með röftum og leirskífum í þaki. Patrekur segir okkur að þegar mest var bjuggu þarna 10 fjölskyldur og lifðu af sauðfjárrækt og geita. Landið er hart og grænmeti ekki ræktað til annars en heimabrúks. Túnbleðlar fæstir meira en ein dagslátta og fé er hér haldið til beitar í kyrkingslegum fjallagróðri enda smakkaðist hið franska fjallalamb betur en við mörlandarnir þorum almennilega að viðurkenna.
Patrekur var síðasti sauðfjárbóndinn í dalnum þar sem áður voru milli 20 og 30 bæir í byggð og fjölmargar fjölskyldur á hverjum. Hann er alinn upp á næsta bæ og keypti Buisson fyrir 30 árum fyrir slikk. Bæjarhús voru þá að hruni komin en hafa nú öll verið endurbyggð. Framan af stundaði Patrekur sauðfjárbúskap á sínu 100 hektara landi en hefur fyrir allnokkru skipt yfir í ferðamennsku og er nú með 400 kúbika torfæruhjól í stað sauðkinda. Hér er umburðarlyndi og sálarró á öðru stigi en við eigum að venjast heima og okkur er guðvelkomið að þræða krákustíga og vegslóða á tækjakosti sem er reyndar talsvert fyrir ofan það sem hálffimmtugur kyrrsetumaður af Selfossi ræður við.
Sveitirnar hér eru fornar og heilbrigðar en það er samt af sem var þegar Patrekur byrjaði búskap að hægt sé að kaupa eyðijarðir í þessum hrjóstruga og fallega dal fyrir lítið. Nú seljast jarðirnar, sem eru sjaldnast stærri en 100 - 200 hektarar, fyrir morð fjár. Hann stendur á hlaðinu þessi snaggarlegi frakki og bendir mér á bæina allt í kring sem eru nú í eigu auðmanna frá Hollandi, Þýskalandi og guð má vita hvaðan. Þar eru gluggahlerar fyrir og allt slökkt.
Braskarar með seðlabúntin
Hér er líkt og í Ásahreppi forðum hægt að merkja það í morgunsárið hvar búið er á reyknum. Allir sem heima eru leggja trjáboli í arininn og talning á fallegum sunnudagsmorgni bendir til að af 40 bæjum sé líf í fjórum. Það er vetur þó veðrið sé eins og á íslenskum sumardegi. Vafalaust er hér meira umleikis um sumartímann þegar fólk flykkist upp í fjöllin undan hitanum niðri í byggðinni.
En samt! Það er eitthvað óásættanlegt við þessa mynd af fallegri franskri afdalasveit. Ég skynja það í málrómi bóndans sem reyndar kann bara örfá orð í ensku og ég engin í frönsku. Og ég skynja það þegar ég skæklast um þessa sveit á mótorfák frá Patreki eftir misjafnlega torfærum stígum. Er það þetta sem bíður íslenskra sveita þar sem íslenskir braskarar fara nú um með seðlabúntin og kaupa allt sem bændur eru mögulega til í að selja?
Ég hef sjálfur varið þá miklu eftirspurn auðmanna eftir jörðum sem einkennt hefur jarðamarkaðinn síðastliðin ár. Og þar með þá þróun að jarðaverð er orðið miklu hærra en svo að venjulegur landbúnaður standi undir því. Rökræður við skelegga bændur austur í Skaftárhreppi í vetur og síðan þessi mín fyrsta heimsókn til Frans hafa samt fengið mig til að efast um að við séum á réttri leið.
Mammon á ekki að vera
einvaldur
Hækkandi jarðaverð skilar sér vissulega til bænda sem vilja bregða búi en gera þeim líka ómögulegt að koma rekstrinum í hendur á næstu kynslóð. Einn úr systkinahópi ræður illa við að kaupa systkini sín út ef að markaðsverð jarða er ofar allri skynsemi. Og þá næsta víst að utanaðkomandi kaupandi mun gera jörðina að auðnarlegu sumarlandi með hengilás fyrir hliði og ljósin slökkt. Eru það sveitirnar sem við viljum sjá? Það þarf ekki barnaskóla í slíkri sveit!
Við getum svo auðvitað velt því fyrir okkur hvort eitthvað sé til ráða í þessu vandamáli. Engin stjórnvöld geta ráðið við það að draga úr eftirspurn eftir jarðnæði og vafamál að það sé sveitunum fyrir bestu. Það er vissulega svo að aukinni eftirspurn eftir jarðnæði fylgja miklir möguleikar fyrir sveitirnar. Uppbygging auðmanna á jörðum skapar atvinnu og þeir hinir sömu auðmenn hafa raunverulega hagsmuni af því að viðkomandi sveit haldist í byggð.
En við þurfum að engu að síður að gæta að okkur og engin ástæða til að láta mammon leika lausum hala í íslenskum sveitum. Það er ekki trú okkar framsóknarmanna að slíkt sé affarasælast. Núverandi aðstæður kalla á viðbrögð sem eiga að miða að því að tryggja mögulega nýliðun í landbúnaði þrátt fyrir hækkandi jarðaverð. Við þurfum jafnframt að gera þær kröfur að eyði-jarðirnar séu opnar til umgengni fyrir ferðalanga. Í dag er víða í sveitum gengið alltof langt í því að girða af mikilvæga ferðamannastaði og fögur lönd. Og við þurfum að nálgast þessa umræðu með þá hagsmuni byggðanna að leiðarljósi.

Höfundur skipar annað sæti á lista Framsóknarflokksins í Suðurkjördæmi og trúir því sjálfur að hann geti hjólað á torfæruhjólum. (Áður birt í Sunnlenska)

Athugasemdir

[Árni Gunnarsson, 3.4.2007 kl. 19:10]

Þörf umræða. " Ef maður mætir haltur í kaupstaðinn getur maður átt von á að það víki sér að manni ókunnugur maður og spyrji hvort jörðin sé föl". Þetta sagði Jón kúamálverkasmiður og bóndi á Búrfelli í Miðfirði við mig þegar ég átti við hann spjall í fyrravetur fyrir héraðsblaðið Feyki. Hann sá fyrir sér að einhver auðmaður með útrásarþrá færi að skima eftir dal. Átti þá við eina byggð í dal. Það hefur margt breyst í sveitum þessa lands og margt er horfið sem gladdi augu og eyru.

[Sigurgeir Jónsson, 3.4.2007 kl. 22:51]

Íslenskum bændum stafar ekki hætta af auðmönnum.Það eiga að vera mannréttindi að íslenskir bændur fái að selja eigur sínar á markaðsverði,rétt eins og aðrir þjóðfélagsþegnar.Íslenskum bændum stafar mest hætta af íslenska Ríkinu, sem rænir þá jörðum sínum, og dáðlausum þingmönnum sem þessir sömu bændur hafa kosið á þing í þeirri trú að þeir myndu verja hagsmuni þeirra.Það leynist víða socialisk hugsun.

[Karl Tómasson, 4.4.2007 kl. 01:07]

Hvernig er þetta með glímuna, eru allir farnir að tala um hana? Það væri óskandi að við pólitíkusarnir færum að hefja hana upp til virðingar, það gætum við átt sameiginlegt með stæl, ekki satt???

Kær kveðja úr Mosó Kalli Tomm.

[HP Foss, 4.4.2007 kl. 19:49]

það er líkt vinstri grænum að vilja ráfast um landið og glíma. Standa á móti öllum framförum og vilja svo stíga þennan undarlega dans, glímuna eins og ekkert þurfi að hugsa um landsins gagn og nauðsynjar. Meira kæruleysið alltaf.
Vilja landið í auðn og glíma!

[Baldvin Jónsson, 4.4.2007 kl. 21:29]

Vissulega umhugsunarvert með landakaup. Trúi reyndar á það frelsi, en væri vissulega góð hugmynd að í skipulagi væri kröfur um blandaða nýtingu t.d. þannig að ekki verði eingöngu tómir sumarbústaðir um allt suð-vesturland.

En góða skemmtun.  Farið varlega og njótið ferðarinnar í botni með Drottni.

[Ragnar Bjarnason, 4.4.2007 kl. 21:49]

Það er fín lína Baldvin þarna á milli með einstaklingsfrelsið, þ.e.a.s. til að selja og fá pening fyrir eign sína og síðan skipulagsvaldið. Erfið spurning að mörgu leyti sem margar sveitarstjórnir standa frammi fyrir og spyrja sig að hvernig skuli haga málum.

[Gunnar Tr. (IP-tala skráð) 4.4.2007 kl. 22:54]

vantar meira um stjórnmál í aðdraganda kosninga

 Kv. Gunnar Tr.

[Kristján Eldjárn Þorgeirsson, 5.4.2007 kl. 22:42]

Það er mikið til í þessari grein hjá þér Bjarni.  Þetta er hættuleg þróun.  Því miður held ég að þetta sé svolítið fasteignasölum að kenna.  Hef oft undrað mig á því hvernig hægt er verðleggja snarrótarþúfur á kanski 100 milljónir, því oft eru þetta illa eða ó húsaðar jarðir sem verið er að selja og jafnvel hlunnindalausar líka.

[Bjarni Harðarson, 7.4.2007 kl. 23:59]

varðandi vísuna hér að ofan - ég ætlaði að vera löngu búinn að birta þessa athugasemd sem minn gamli skólameistari á laugarvatni sendi mér í tölvubréfi:

Heill og sæll, Bjarni, þakka fyrir síðast.Það er kannski ljótt að tefja þig á annatíma, en ég var rétt í þessu að  lesa grein þína í Sunnlenska, þá sem byrjar á húsgangi úr Ásahreppi. Ég man ekki fyr  eftir mér en ég kunni sams konar reykvísu úr Hrunamannahreppi og heyrði nefndan höfund. Sú vísa er svona:    Rýkur í Hruna, rýkur í Gröf,    rýkur á Högnastöðum.    Rýkur á Seli og rýkur hjá mér,    rýkur á Hrafnkelsstöðum. Mér var sagt að höfundur væri Jón í Hellisholtum, hann hefði staðið uppi á Skúta, holtinu ofan við bæinn, og séð þaðan heim til allra þessara bæja en líklega ekki annarra (Grafarbakki virðist þá hafa verið í hvarfi og hvorki Hvammur né Flúðir verið til).Mér skildist að höfundurinn væri Jón Einarsson, 1882-1947, en það gæti líka verið fósturfaðir hans, Jón Jónsson, 1850-1922, hann hafði líka verið hagmæltur.Nú væri gaman að vita hver væri ,,fyrsti" höfundur vísunnar, hve gömul hún er og hve víða hún hefði verið löguð að aðstæðum.Bestu kveðjur, Kristinn Kristmundsson